Gerenoveerde Sint-Willibrorduskerk in Reppel wordt opnieuw een centrale spil

Heel wat gemeentes in Vlaanderen kampen met de leegstand van hun dorpskerken. Afbreken is geen optie vanwege de historische meerwaarde, maar er een nuttige en respectvolle invulling aan geven is ook geen sinecure. In Reppel is er om die reden de laatste jaren hard gewerkt aan een gedeeltelijke herbestemming van de Sint-Willibrorduskerk, een gebouw dat al eeuwenlang het dorp kenmerkt. “Eerst hield dat de gefaseerde restauratie van het exterieur in”, vertelt Tom Zegers, architect bij Erik Martens & Partners. “Zo heeft de kerk heel wat jaren in de steigers gestaan. Maar er was ook een plan nodig om de kerk een nieuwe functie te geven, want de parochie kon de kerk maar voor een klein deel van de tijd in gebruik nemen en daardoor ook niet optimaal onderhouden.”

In 2015 stelde de gemeente daarom een herbestemmingsplan voor aan de lokale inwoners. “Tegenover de kerk staat een verouderd buurthuis”, legt Tom Zegers uit. “Op den duur ontstond het idee: waarom geven we het kerkgebouw geen tweeledige functie? De kerk zou haar sacrale rol blijven behouden maar tegelijkertijd efficiënter gebruikt worden door ook dienst te doen als buurthuis.” Bovendien zou de centrale en verbindende rol die de kerk vroeger speelde weer in ere worden hersteld. Voor de uitvoering werd NV Driesen uit Pelt ingeschakeld, een ervaren bouwpartner. “Toen wij aan het project begonnen, was het interieur zwaar verouderd”, vertelt Tom Evens, projectleider. “Het is dan ook behoorlijk intensief geweest: het was een project van A tot Z waarbij de kerk volledig werd gerestaureerd, inclusief de technieken.”

Muurschilderingen

En met zo’n grondige restauratie in een monumentaal gebouw stuit je onvermijdelijk op verrassingen. “We wisten bijvoorbeeld dat er muurschilderingen aanwezig waren, maar toen we oude foto’s uit de jaren ’50 en ’60 bekeken, ontdekten we dat er links en rechts van het altaar nog oudere schilderingen waren”, zegt Tom Evens. “Gelukkig stond elke betrokken partij erachter om deze restauratiewerken uit te voeren en de schilderingen weer tot leven te brengen. Dat maakt de kerk immers zo speciaal. Gelukkig was het dossier dusdanig goed voorbereid dat we weinig andere onvoorziene zaken zijn tegengekomen.”

Glazen ruimtes

Maar hoe werk je rond de atypische welvingen en ruimtes van een kerk om er een goed functionerend geheel van te maken? De architecten van Erik Martens & Partners kwamen met een bijzonder concept op de proppen. “Omdat de gemeente er twee functies in wilde integreren, kozen we voor een duidelijke fysieke scheiding”, legt Tom Zegers uit. “We hebben in feite een soort nieuwbouwvolume in de bestaande kerk geplaatst, afgebakend door grote glazen wanden. Dat zorgt voor een goede akoestische scheiding, zonder impact te hebben op de ruimtelijkheid van het geheel.” Het nieuwbouwvolume staat in principe los van het bestaande gebouw, zodat het daglicht dat binnenkomt via de glas-in-loodramen het gelijkvloers voorziet van voldoende natuurlijk licht. Tom Zegers: “De wanden op het gelijkvloers kunnen opengeschoven worden om weer één grote ruimte te creëren. Hadden we met een solider materiaal zoals bijvoorbeeld een wand in gipskarton gewerkt, dan hadden we die ruimtelijkheid van het gebouw in het gedrang gebracht. Nu is er licht, openheid en een gevoel van verbondenheid.”

Op maat gemaakt

Dat het plaatsen van al dat glas een behoorlijke uitdaging inhield, verbaast niemand. “De glazen wanden zijn acht tot negen meter hoog en volgen de vormen van het gewelf”, zegt Tom Evens. “Maar dat eeuwenoude gewelf is nooit loodrecht of waterpas, dus dat moest in 3D opgemeten worden zodat we het glas volledig op maat konden laten maken. We hebben het opgehangen aan twee RVS spanten, die zo groot waren dat we ze in twee delen moesten binnenbrengen en ter plekke aan elkaar lassen.” In het profane gedeelte van de kerk creëerden de bouwpartners een verhoogde vergaderruimte vanwaar je direct uit de hoge ramen kunt kijken, een volledig ander niveau en perspectief binnen de kerk. “Deze ruimte sloten we akoestisch af met een tweede glazen wand”, aldus Tom Zegers.

Nieuwe technieken

Verder werden ook de mergelparamenten in de doopkapel, die dateert uit de 15e eeuw, aangepakt. Daarvoor moesten 150 mergelblokken worden verwijderd en opnieuw teruggeplaatst. “Ook in het leefcomfort is geïnvesteerd”, vertelt Tom Evens, “onder andere met een volledig nieuw stooklokaal dat NV Driesen op de bestaande zolder heeft ingericht, nieuwe luchttechnieken, vloerverwarming over de hele oppervlakte van de kerk en een koelinstallatie die tussen de glazen wanden actief is en oververhitting tegengaat.”

Goedkeuring

Dergelijke veranderingen aan geliefde gebouwen roepen bij veel mensen sentiment en twijfel op, maar toen de kerk eind maart officieel werd geopend, bleken de interesse en het enthousiasme groot. “Er was meer volk aanwezig dan we hadden ingeschat”, vertelt Tom Zegers. “Dit event symboliseerde ook de afronding van het project, wat een hele opluchting was voor de opdrachtgevers en kerkelijke leidinggevenden. Toen ook nog eens bleek dat de reacties van de lokale bevolking en de vele bezoekers positief waren, gaf dat een heel goed gevoel. Alle neuzen in dezelfde richting, zodat deze kerk aan een nieuwe gouden toekomst kan beginnen.”