A brighter future: nieuwe hightech onderzoekskas op Brightlands Campus Greenport Venlo

Met de uitbreiding van de faculteit voor natuurwetenschappen en techniek van de UM kwam er een aantal jaar geleden een plan op tafel om de focus van de Brightlands Campus in Venlo verder toe te spitsen. “Als universiteit zijn we al langer in Venlo actief, zowel in de binnenstad als in Villa Flora hier op de Brightlands Campus Greenport”, vertelt prof. dr. Thomas Cleij, Decaan van de faculteit Science & Engineering. “De activiteiten op deze campus zijn gericht op gezondheid en voeding, dus we hebben een visie uitgeschreven van wat we hier nog meer wilden ontwikkelen. Wat met een creatieve inval begon, namelijk om ons misschien te richten op plantengenetica en de toepassing daarvan, tekende zich steeds duidelijker af. Uiteindelijk hebben we onze UM-investeringsmiddelen kunnen aanvullen met subsidiemiddelen (een regiodeal van Noord-Limburg en provincie Limburg), kwamen we tot een budget en zijn we gaan puzzelen om de concrete onderzoeksfaciliteit verder te gaan ontwerpen en te bouwen.”

Vooruitbouwen

Universiteit Maastricht is aandeelhouder in de campus, net zoals BASF|Nunhems, het bedrijf dat in het geval van dit project de praktische kennis van kasbouw en tuinbouw aanleverde. In samenwerking met adviseur René Caron van AAB, een adviesbureau actief in de nationale en internationale glastuinbouwsector, kwamen UM en BASF|Nunhems tot een ontwerp. “Deze onderzoekskas past perfect in de doelgroep van AAB”, zegt René Caron. “De afgelopen jaren specialiseerden we ons namelijk al in het ontwerpen en adviseren van hightech glastuinbouwprojecten voor veredelings- en onderzoeksbedrijven. Veelal kleine kassen met veel compartimenten en een hoge complexiteit.” De opdracht was er dus al dankzij de sterke samenwerking tussen deze drie partijen in het voortraject, maar er was nog geen enkel personeelslid voor aangenomen. “Normaal bouw je met een voorbedacht plan, maar daar hebben we in ons geval eigenlijk geen tijd voor”, vertelt prof. dr. Thomas Cleij. “Je begint de ontwikkeling nog voordat je de juiste mensen aan boord hebt die weten wat er precies in het gebouw moet komen te staan, dus je bent afhankelijk van de kennis van anderen om enigszins in te schatten wat je moet bouwen. Ondertussen zijn we natuurlijk wel actief aan het werven, en dan is het een voordeel om alvast aan de sollicitanten te kunnen laten zien waar ze straks komen te werken en dat er daadwerkelijke state-of-the-artfaciliteiten in aanbouw zijn.”

Ongewone aanbesteding

Aan Ralph Herben, vastgoedontwikkelaar van Universiteit Maastricht, de schone taak om alle communicatie met de diverse bouwpartners in goede banen te leiden. “Dit is sowieso al een heel apart project voor de universiteit. De faculteit is een nieuwe tak die snel groeit en die soms atypische vereisten heeft voor een goede onderzoeksomgeving. In dit geval konden we niet bij een standaardarchitect aankloppen, maar moesten we ons wenden tot een gespecialiseerd bedrijf uit de glastuinbouwsector. Zo kwamen we bij AAB terecht. En het feit dat BASF|Nunhems medeaandeelhouder is in de campus kwam hier heel goed uit, want ook zij waren bereid om de juiste mensen in te zetten.” De aanbesteding was in dit geval ook heel anders dan normaal vanwege het aantal bouwpercelen en de ruimte om naar eigen inzicht te creëren. “Normaal probeer je in een drukke stad je bestaande gebouwen uit te breiden, bijvoorbeeld, maar in dit geval, op het voormalige Floriadeterrein, was er al een campus aanwezig met meer dan voldoende bouwruimte beschikbaar.”

Eyecatcher

De kas en het ontvangstgebouw, gekoppeld aan elkaar, beslaan bijna 1.600 m2. Hamid Askour vertelt er als projectmanager bij bouwbedrijf Cordeel Geelen meer over. “Het ontvangstgebouw is een centrale plek waar bezoekers en personeel aankomen. Er zijn een aantal kantoren, een kantine en een vergaderruimte aanwezig, maar het gebouw heeft ook een belangrijke functie op het vlak van hygiëne. Het is immers heel belangrijk dat de planten gezond blijven en dat men geen onverhoopte plantenziektes naar binnen brengt. Daarom voorzien we ook een speciale ontsmettingsruimte waar personeel en bezoekers de benodigde hygiënische maatregelen treffen voordat ze de onderzoeksruimtes betreden.” In het ontwerp van de constructie zijn overigens een aantal speelse elementen opgenomen. Zo bevat het vliesgevels, aluminium profielen met zonwerend glas, die de traditionele opstaande glaspanelen van een tuinkas nabootsen. “Verder bestaat de dakrand uit aluminium composiet, een witte lijn die de hele kas omtrekt en zo de ontvangstruimte en de kas tot één geheel maakt”, zegt Hamid Askour. “Een echte eyecatcher. En de vorm van de kas sluit aan op het naastgelegen gebouw, dat een aantal jaar geleden werd neergezet.”

Steeds meer verbeteren

Binnen de kas speelt techniek een onmiskenbaar grote rol. Maurice Kassenbouw, vertegenwoordigd door accountmanager Ronald Thijssen, bouwt doorgaans standaard productiekassen voor vruchtgroente, bladgroente en sierteelt. “In dit geval was er vraag naar een heel ander soort kas”, zegt Ronald. “De isolatiewaarde moet hoog liggen. Daarom maken we gebruik van Thermopane, een glassoort die het energieverbruik zal beperken. En in een normale kas bouw je één grote, open ruimte, maar de ruimtes binnen deze kas zijn heel klein en moeten optimaal afgedicht worden, zodat insecten of bepaalde virussen niet kunnen binnendringen of van de ene naar de andere ruimte kunnen gaan. Bovendien moet het mogelijk zijn om in elk compartiment van de kas weer een ander klimaat te creëren.” Het concept is niet nieuw, want Hollandse zaadveredelingsbedrijven maken soms gebruik van soortgelijke kassen. “Maar je ziet dat het steeds een stukje beter wordt, en dus hier ook. Betere isolatie, insectengaas in de raamopeningen, een omgeving waar je alles kunt aansturen, noem maar op.”

Interessant precedent

Peter Keunen, projectmanager CapEx bij BASF|Nunhems, vult aan en benoemt het belang van goede afstelling: “De kas is gasloos en gaat volledig op een warmtepomp werken. Dat betekent laagwaardige warmte, maar door het sterk geïsoleerde glas moet dat mogelijk zijn. Een plant reageert op het klimaat en luchtvochtigheid is een belangrijke factor. Door gebruik van dubbelglas valt de condensatie van vocht tegen het glas weg als mogelijkheid om vocht af te voeren.” Kick van der Voort, projectleider bij COGAS Zuid, stond met zijn team in voor de verwarming, koeling, automatisering van de installatie, de aanleg van de elektra en de watervoorziening. “Zestien ruimtes, en allemaal met hun eigen voorwaarden”, legt hij uit. “Dat is niet simpel. Tijdens de warme maanden moet de hitte geweerd worden en in de koude maanden mag de kou geen grip krijgen op de planten.” Ronald Thijssen: “In de tuinbouw is er veel te doen rond energie en de overheid geeft in dat opzicht weinig richting aan tuinders. Iedere tuinder zou wel willen isoleren en op warmtepompen werken, maar weet niet hoe hij het vermogen daarvoor naar de kas toe moet krijgen. Hier wordt dat in de praktijk gebracht, en dat is interessant voor telers en de teelttechniek.” De kas krijgt een hoge mate van diffusiteit door middel van een antireflectiecoating die op alle lagen van het dubbelglas wordt aangebracht. “Hierdoor is er een correcte lichtvoorziening binnen de kas en ervaren de planten geen stress van direct zonlicht”, legt Peter Keunen uit.

Waardevolle aanvulling

De bedoeling is dan ook dat deze kas een voorloper wordt en dat de unieke onderzoeksomgeving andere universiteiten en bedrijven zal aantrekken. “De faculteit heeft zijn sterktes in de AI en de roboticaontwikkeling en het zou natuurlijk geweldig zijn om die technologie toe te passen op een kasproject”, zegt prof. dr. Thomas Cleij. “Zo komen er vanzelf academische partners en bedrijven op je pad die interesse hebben in eventuele samenwerking. In die zin is deze kas echt een schakel binnen de onderzoeksketen en een waardevolle toevoeging aan de kennisas die middels de Brightlands-campussen door de provincie Limburg loopt. Het vormt de verbinding tussen de verschillende locaties van onze faculteit: data in Heerlen, gezondheid in Maastricht, chemie in Geleen, en dan nu ook agrotechniek in Venlo.”

Snel op weg

Op het vlak van samenwerking heeft dit team van experts het meer dan getroffen. Ralph Herben: “We hebben hier goede partnerships ontwikkeld en de bouwfases volgen elkaar snel op. Maurice Kassenbouw is bouwtechnisch coördinator over alle partijen heen, zodat iedereen toch een bepaalde leidraad heeft en weet wie de praktische planning bepaalt. Velen van ons hebben al eerder met elkaar samengewerkt, en dat merk je. De planning ligt nu zelfs één week voor. Zo is het fijn bouwen, moet ik zeggen.”